چکیده مطلب:

آزادی خرمشهر با حماسه هزاران رزمنده عملیات کننده و با تقدیم بیش از ۶۰۰۰ شهید نماد حماسه مقاومت و پیروزی است.

با وجود گذشت ۳۷ سال از آزادی خرمشهر ، آبادانی و رشداقتصادی این شهر و بازیابی جایگاه خوزستان در رده بندی توسعه کشور؛ تاکنون صورت نگرفته است

منطقه آزاد اروند با وجود گذشت ۱۵ سال از راه اندازی ، جذب سرمایه، فعال شدن برخی صنایع و رونق گردشگری در آن هنوز به جایگاه مطلوب خود نرسیده است

ظرفیت های عظیم خرمشهر در عرصه صادرات و واردات،گردشگری، کشاورزی؛ و صنایع بخصوص در منطقه آزاد اروند می تواند افق آبادانی خرمشهر را روشن کند

همدلی و اتحاد مردم در مقابله با آثار سیل ویرانگر سال ۹۸ و مدیریت صحیح منابع سدها نشان داد خوزستان برای تقویت بنیان های توسعه ای از زمینه و همبستگی مناسبی برخورداراست و پرشدن سدها و افزایش ذخایر آبی نوید بخش توسعه کشاورزی و رونق تولیددر استان خوزستان است.

پژوهش خبری صدا وسیما: خرمشهر نماد مقاومت و آزادی ملت ایران در طول ۸ سال دفاع مقدس است آزادی این شهر در عملیات ظفرمند بیت المقدس در سال ۶۱ از جمله شیرین­ ترین لحظات ۸ سال دفاع مقدس است به­ خصوص که صدام با تکیه بر استحکامات و مواضع دفاعی ایجاد کرده پیرامون شهر وعده کرده بود در صورت آزادی خرمشهر بدست ایرانی ها کلید بصره را به آنان بدهد . فتح خرمشهر با حماسه هزاران رزمنده عملیات کننده و با تقدیم بیش از ۶۰۰۰ شهید نماد حماسه مقاومت و پیروزی است. سه دهه بعد از پایان جنگ خوزستان که حماسه دفاع مقدس ۸ ساله را در تاریخ خود ثبت شده دارد با هجوم ریزگردها بار دیگر دچار مشکل شد اما وقوع سیل سال ۹۸ و مقاومت و همدلی مردم خوزستان و البته تدبیر و چاره اندیشی مسئولان برای مقابله با سیل موجب شد این سیل ویرانگر تلفات جانی نداشته باشد د راین زمان اما حماسه همدلی و امداد رسانی مردم خوزستان بار دیگر خاطره دوران دفاع مقدس را زنده کرد. مشارکت موکب­های اربعین و کمک مردم سراسر کشور به خوزستان با بهره گیری از فرصت راهیان نور بار دیگر نسیم همدلی و اتحاد و مقاومت را در این استان به حرکت درآورد. اما خوزستان مقاوم دین و حق بزرگی بر گردن ایران اسلامی و نظام جمهوری اسلامی دارد این استان که از نظر انرژی و تولیدات پتروشیمی و مخازن نفت و نیز محصولات کشاورزی از استان­های تراز اول سهیم در اقتصاد  کشور است، حق دارد اثرات توسعه و پیشرفت و آبادانی را به پاس ۴۰ سال حماسه و مقاومت بیشتر لمس کند. نوشتار حاضر می ­کوشد از منظری امروزی و با بررسی روند بازسازی و احیای خرمی خرمشهر به راه رفته و نرفته در مسیر اعتلای این استان زرخیز و حماسه ساز بپردازد.

خرمشهر از آزادی تا امید به آبادی

شهر خرمشهر به خاطر آن ویژگی مقاومتی که در طول دفاع مقدس داشت ۴۰-۴۵ روز که مقاومت کرد ایران را نجات داد. درست است که سقوط کرد اما ۴۵ روز باعث شد که ایران از سقوط واقعی نجات پیدا کند و در طول جنگ هم یکی از آمال و آرزوهای حضرت امام و هم رزمنده ها و فرمانده ها این بود که خرمشهر آزاد بشود تنها شهری بود که به دست دشمن افتاد البته یک بخشی از آن به دست دشمن نیفتاد کلا تخلیه شد و مردم به شهرهای دیگر رفتند. مردم خرمشهر هشت سال تحت فشار زیادی بودند همیشه خرمشهر سمبل مقاومت برای ما بود اما شاید بتوان گفت منطقه آزاد اروند به منزله مهمترین سازوکار مد نظر برای توسعه و عمران و آبادی خرمشهر به هدف خود نرسیده است. منطقه آزاد بیش از پانزده سال فعال است اما کارنامه موفقی نداشته است.^[۱]

برآوردهای موجود نشان می دهد با وجود گذشت ۳۷ سال از آزادی خرمشهر؛ آبادی و خرمی هنوز به شهر بازنگشته است. با وجود اهمیت و جایگاه تاریخی آزادی خرمشهر که در تاریخ دفاع مقدس و بلکه در ۲۰۰ سال اخیر ایران نقطه ای حماسی و پیروزی غرورانگیز است اما این پرسش همچنان مطرح است که تا چه حد ادای دین به این شهر در آبادانی و خرمی صورت گرفته است. بندر خرمشهر که قبل از جنگ تحمیلی ۶۰ درصد تجارت دریایی کشور را به دوش داشت، اما این جایگاه به دلیل تحمیل جنگ تنزل یافت. باید اقتصاد بندر خرمشهر پویا و صنایع و فعالیت‌های ارزش افزوده در این بندر مهم و با سابقه مستقر شود تا بندر خرمشهر رونق یابد.^[۲] از دیرباز مراودات تجاری و ارتباطات اقتصادی خرمشهر و آبادان زبانزد فعالان اقتصادی کشور و خاورمیانه بوده و نیروی بالقوه تبدیل این دو شهر به قطب اقتصادی در تمامی زمینه های اقتصادی به وفور قابل مشاهد است.^[۳] ولی­ا… حیاتی فرماندار سابق خرمشهر با بیان اقدامات دولت یازدهم در خرمشهر اظهار داشت: بخش شمالی شهرک صنعتی خرمشهر به پایلوت فولاد تبدیل شده و سهم کشاورزی این شهرستان از طرح ۵۵۰ هزار هکتاری کشاورزی به ۱۵ هزار هکتار افزایش پیدا کرده است.^[۴] وی می­گوید: آغاز عملیات اجرایی گام نخست چهار خطه کردن مسیر اهواز – خرمشهر را از دیگر اقدامات دولت خرمشهر است.^[۵]

بیش از ۲۰ شرکت در حال ساخت و بیش از ۱۵۰ واحد در حال فعالیت در شهرک صنعتی آبادان و خرمشهر فعال است. ^[۶]

خرمشهر در سال ۹۰  بالاترین نرخ بیکاری را در کشور داشت.^[۷] اما   اکنون به میزان قابل توجهی این نرخ بیکاری بهبود پیدا کرده است به طوری که در خرمشهر تک رقمی و به ۹ درصد  رسیده است.^[۸]

با این همه و به رغم اینکه در شهرک صنعتی خرمشهر واحدهای تولیدی فعالی وجود دارد اما هنوز نرخ بیکاری در خرمشهر بالاست.^[۹]

خرمشهر در مسیر خرمی و آبادانی

خرمشهر باید براساس قابلیت‌های خود دوباره احیاء گردد و فضایی جهت تمرکز جمعیت متناسب برای یک منطقه مرزی شکل گیرد و فعالیت در جهت استقلال اقتصادی و کاهش وابستگی اقتصادی به سایر مناطق و خوداتکائی هر چه بیشتر بوجود آید و سامان یابد. بخش‌های صنایع و کشاورزی و فعالیت‌های مربوط به آنها در الگوی بازسازی جدید می‌تواند نقشی را در جهت تامین مصارف داخلی و نیز حصول درآمدهای ارزی بیشتر از راه صادرات محصولات و ستاده‌ها داشته باشد. خدمات نیز ضمن حضور و به نسبت متعادل در کنار دو فعالیت دیگر بخشی مجزا برای ایجاد افزوده اقتصادی بیشتر عمل خواهد نمود. وجود امکان کشتیرانی و تجارت از راه دریا همیشه به عنوان مزیت نسبی مناطق جنوبی کشور مطرح بوده و می‌باشد که باید در گزینه بازسازی در تقویت این پتانسیل، سرمایه‌گذاری ­های لازم صورت پذیرد. وجود مزیت نسبی ملی نخلستان­ ها و محصولات مربوط به آن سهم بخش کشاورزی را تقویت نموده و می‌تواند به ­عنوان محور در بخش کشاورزی مطرح گردد. در صنایع نیز با هدف ایجاد ارزش افزوده بیشتر به انتخاب رشته‌هایی می‌پردازد که آن­را تامین نماید. ایجاد صنایع تبدیلی که نهاده‌ها و مواد اولیه آن به صنعت پتروشیمی مرتبط می‌باشد از آن جمله‌اند. بنابراین فعالیت‌های خدماتی که در گذشته خرمشهر به سبب وجود بندر سهم غالب را داشته است در کوتاه مدت و میان مدت نمی‌تواند شاخص فعالیت­های اقتصادی در منطقه خرمشهر باشد و باید به تناسب اراده ملی و توان فعلی نسبت به احیاء آن در اندازه مطرح شده اقدام کرد.[۱۰]

منطقه‌آزاد اروند و ظرفیت ­های رونق اقتصادی خرمشهر

تفکر شکل­ گیری مناطق آزاد تجاری در ایران از اواخر دهه ۶۰ و به پیشنهاد تئوریسین های اقتصاد دولتی به منظور یافتن گریزگاهی جهت فرار از اقتصاد بسته دولتی شکل گرفت. در همین راستا منطقه آزاد اروند در نیمه دوم سال ۱۳۸۲ به تصویب رسیده و در سال ۱۳۸۳ تاسیس شد. منطقه آزاد اروند در جنوب غرب کشور، در استان خوزستان بوده و شهرهای آبادان، خرمشهر و مینوشهر را شامل می­ شود. این منطقه با وسعت ۳۷۴۰۰ هکتار یکی از بزرگترین مناطق آزاد کشور و با دسترسی به آب­های بین ­المللی، فرودگاه، راه آهن سراسری و راه های زمینی به سرزمین اصلی و همچنین همسایگی با کشور عراق یکی از پتانسیل بالایی را به منظور توسعه در بین مناطق آزاد کشور دارد. سازوکار مناطق آزاد وابسته به تجارت آزاد، گردش مالی فعال و آزادانه و حمل و نقل مناسب است. از بررسی داده های مربوط به شاخص توسعه اقتصادی در سری زمانی سال­های ۱۳۸۰ الی ۱۳۹۴ در سطح استان نیز، شاخص­های بهداشت و درمان، کشاورزی و دامداری و زمین و مسکن در پایان سال ۹۴ وضعیت بهتری درشهرستان خرمشهر داشته اند.[۱۱]

منطقه آزاد اروند با ۵۰۰ هزار نفر به عنوان پرجمعیت ترین منطقه آزاد کشور و همچنین دارای ظرفیت ورود گردشگران خارجی بدون نیاز به روادید است. این دو عامل، کشش مناسب و انگیزه ای مضاعف جهت حضور صنایع کشور جهت عرضه کالاهای خود در بازار این منطقه را می­تواند به وجود آورد[۱۲].ازطرف دیگر ورود کالا به منطقه آزاد اروند افزایش یافته است. بخشی از واحدهای تولیدی نگاه تولید به داخل دارند همچنین نگاه تولید با هدف صادرات به کشورهای همسایه را دارند برخی تولیدات حتی به کشورهای اروپایی نیز صادر می­شود.[۱۳] با توجه به فرصت ­هایی که بین اتاق ­های اصناف؛ ‌تعاون و صنایع و معادن  وجود دارد امید می­ رود سال رونق تولید در خرمشهر اثرات مثبتی داشته باشد.

گردشگری

گردشگری جنگ و راهیان نور از دیگر ظرفیت ­های توسعه خرمشهر است. ظرفیت‌های مناسبی در خرمشهر وجود دارد. برای اساس پژوهش های موجود اظهار رضایت بازدیدکنندگان و عوامل موثر بر این رضایت قابل توجه است[۱۴] حضور دستکم ۲ میلیون نفر در راهیان نور نوروزی ظرفیت بالایی برای منطقه است وجود گردشگران داخلی و خارجی نیز باعث رونق بازار و کسب و کار در این منطقه شده است و هتل ­های منطقه با ظرفیت کامل کار می­کند.[۱۵]

توسعه صادرات و واردات

تسهیل و روان سازی در امور گمرکی یکی از راهکارهای رونق اقتصادی و کسب و کار در منطقه  است. سهم خرمشهر از درآمد گمرکات کشور سه هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال در سال گذشته بوده است. در حال حاضر کشور نیاز به توسعه تجارت دارد و امید است شعار امسال محقق شود. در عرصه کشاورزی نیز احیای نخیلات و توسعه کشت گندم در دستور کار قرار دارد و سطح زیر کشت ۱۰ هزار هکتاری کنونی در سال آینده به ۱۵ هزار هکتار می­رسد.[۱۶]

سیل ۹۸ فرصت ­ها و تهدیدها

سیل خوزستان در سال ۹۸ با وجود ایجاد مشکلاتی برای شهرها و روستاهای استان امیدواری به رونق کشاورزی و توسعه درازمدت استان را افزایش داد. همچنین طرح ۵۵۰ هزار هکتاری توسعه و رونق کشاورزی با پرشدن سدهای استان چشم انداز روشنی را محقق ساخته است. شکوه حماسه مردم خوزستان در همدلی و پشتیبانی از همدیگر برای مقابله با سیل و امدادرسانی خوزستان را بار دیگر خبر سازکرد. نکته ای که مورد اشاره رهبر معظم انقلاب نیز قرار گرفت. ایشان تصریح کردند: ملّت ما رفتارهای زیبا دارد. رفتار ملّت ما در این قضیّه‌ی سیل شمال و جنوب، یک رفتار بسیار زیبا بود. آنهایی که مطّلعند که چه اتّفاق افتاد – چه در منطقه‌ی گلستان، چه در منطقه‌ی خوزستان، چه در خرّم‌آباد، چه در ایلام که اینها جاهای مهمّ سیل بود – حضور مردم را و فداکاری مردم را مطّلع هستند، میدانند که چه شُکوه و حماسه‌ی زیبایی مردم آفریدند.[۱۷]

نتیجه‌گیری

آزادی خرمشهر آغاز نوین برای تاریخ ایران و تحولی مهم در جنگ تحمیلی بود. از این تاریخ به بعد است که نگرش­ ها و دیدگاه­های نخبگان، سیاستمداران، دولت­ها و رسانه ­ها و به طور کلی جهانیان نسبت به جنگ تحمیلی تغییر یافت. پیروزی مردم ایران در سوم خرداد بر رژیم بعثی عراق بیانگر مقاومت و اتحاد مردم ایران تحت رهبری حضرت امام خمینی (ره) و بزرگ­ترین پیروزی نظامی ایران در طول بیش از دو قرن است. آزادی خرمشهر و رهایی از اشغال متجاوزان بعثی امید به آبادانی و بازیابی رونق دوباره خرمشهر را برانگیخت و در طول سالیان گذشته خوزستان به طور عام و خرمشهر به طور خاص شاهد تلاش ­ها و کوشش ­هایی برای رونق و آبادانی بوده است. خوزستان که در ابتدای جنگ تحمیلی رتبه نخست از نظر توسعه در کشور را دارا بود بر اثر جنگ تحمیلی خسارات و ضربات شدیدی را متحمل شد. خرمشهر به عنوان نماد مقاومت و پیروزی بعد از آزادی؛ مسیر بازسازی و پیشرفت را در پیش گرفت اما هنوز راه درازی برای بازیابی توسعه و آبادانی خود دارد. منطقه آزاد اروند سازوکاری است که ۱۵ سال پیشران توسعه آبادان و خرمشهر بوده است؛ با این حال و به رغم ظرفیت­ های عظیم کشاورزی؛ گردشگری، صادرات و واردات و تجارت؛ خرمشهر هنوز تا توسعه فاصله زیادی دارد. انتظار می ­رود با در پیش گرفتن طرح­های تحولی و انقلابی به­ خصوص در سالی که بنام رونق تولید نامیده شده است، شاهد کاهش فاصله خرمشهر و خوزستان با وضع مطلوب باشیم.